θέμα: εργασία, εναλλακτική προσέγγιση - σύνδεση με κοινωνιολογία γ'

Εκκίνηση από Κοινωνιολογία Γ' Λυκείου,

 Κεφ. 6, "Εργασία, ανεργία και κοινωνικές ανισότητες":

"Ο καπιταλισμός υπήρξε από την αρχή ένα γιγάντιο εργαστήριο πειραματισμού για την αύξηση της παραγωγικότητας. Ερευνητές (μηχανικοί της εποχής) όπως ο Τέιλορ προσπάθησαν να κάνουν τις ομάδες των εργαζομένων να δουλέψουν όσο γίνεται πιο γρήγορα και πιο αποδοτικά, με αποτέλεσμα να επινοηθούν διαφορετικές κατά καιρούς τεχνικές οργάνωσης της εργασίας.Ο Τέιλορ (F.W Taylor, 1856-1915) προτείνει την ορθολογικοποίηση των εργασιών στα εργοστάσια της Αμερικής, κατανέμοντας την εργασία:

• οριζόντια, έτσι ώστε κάθε εργάτης να εκτελεί μέρος της συνολικής εργασίας,
• κάθετα, έτσι ώστε να διαχωρίζεται η σύλληψη της οργάνωσης της εργασίας από την εκτέλεσή της.
Επειδή οι εργαζόμενοι δεν μπορούν να κάνουν οι ίδιοι την επιστημονική ανάλυση της εργασίας τους, το συγκεκριμένο έργο ανατίθεται στους ειδικούς. Έτσι, οι εργάτες γίνονται πιο αποτελεσματικοί αφού μπορούν να περιοριστούν στην επανάληψη μερικών απλών κινήσεων. Στον Τέιλορ ανήκει η φράση «ο σωστός άνθρωπος στη σωστή θέση».
Ο Φορντ (H. Ford, 1863-1947) ακολουθώντας τα βήματα του Τέιλορ, προσθέτει στην οργάνωση της εργασίας το σύστημα της σειράς συναρμολόγησης. Κατ' αυτόν τον τρόπο ο εργαζόμενος εκτελεί μια μηχανοποιημένη εργασία. Δεν είναι δηλαδή οι εργάτες που μετακινούνται στο χώρο δουλειάς εκτελώντας συγκεκριμένες εργασίες, αλλά τα κομμάτια που πρόκειται να συναρμολογηθούν τα οποία μεταφέρονται μπροστά στον εργαζόμενο.

«"Σεις δεν έχετε ανάγκη να σκέπτεστε. Υπάρχουν άλλοι άνθρωποι που πληρώνονται γι' αυτό" είπε ο Τέιλορ (F.W Taylor), ο Αμερικανός από τη Μασαχουσέτη σε έναν εργάτη που δεν υπάκουσε στις προσταγές του. Ο Τέιλορ άρχισε τη σταδιοδρομία του ως μαθητευόμενος μηχανικός και στη συνέχεια ως εργοδηγός σε ένα μικρό εργοστάσιο της Φιλαδέλφειας. Το 1883, σε ηλικία μόλις 27 ετών, έγινε μηχανικός στα γνωστά χαλυβουργεία της περιοχής (Bethlehem Steel Co) και ποτέ δεν ξέχασε τις πρώτες εμπειρίες του στη δουλειά και τις συγκρούσεις μεταξύ των εργατών και των στελεχών της επιχείρησης όπου εργαζόταν. Συχνά ο ίδιος κατηγορήθηκε ότι θεωρούσε τον άνθρωπο μηχανή και ό,τι καινοτόμο πρότεινε ήταν προς όφελος της επιχείρησης. Η συμβολή του συνοψίζεται στο ότι όλα οργανώνονται, προβλέπονται και σχεδιάζονται με στόχο τη μεγιστοποίηση του κέρδους» (Α. Ριντό, 1982:26).

Η φάμπρικα δε σταματά, δουλεύει νύχτα μέρα και πώς τον λεν το διπλανό και τον τρελό τον Ιταλό να τους ρωτήσω δε μπορώ κι ούτε να πάρω αέρα. Δουλεύω μπρος στη μηχανή στη βάρδια δύο-δέκα και από τη πρώτη τη στιγμή μου στείλανε τον ελεγκτή να μου πετάξει στο αυτί δυο λόγια νέτα σκέτα.

Άκουσε, φίλε εμιγκρέ, ο χρόνος είναι χρήμα. Με τους εργάτες μη μιλάς, την ώρα σου να τη κρατάς, το γιο σου μη τον λησμονάς, πεινάει κι είναι κρίμα. Κι εκεί στο πόστο μου σκυφτός ξεχνάω τη γενιά μου. Είμαι το νούμερο οκτώ, με ξέρουν όλοι με αυτό και το κρατάω μυστικό ποιο είναι το όνομά μου.

                      στίχοι Γ. Σκούρτη, μουσική Γ. Μαρκόπουλου

Οι κοινωνικοί επιστήμονες της δεκαετίας του 1930 άσκησαν κριτική στον τεϊλορισμό, αφού η ανία και η επανάληψη των κινήσεων απομόνωσαν τον εργαζόμενο και καθιστούσαν τον ίδιο ένα εξάρτημα της μηχανής (αλλοτρίωση) και την εργασία του μονότονη. Ισχυρίστηκαν, όπως ο Ε. Μάγιο (E. Mayo, 1880-1949), ο οποίος πραγματοποίησε πειράματα σε ομάδες εργαζομένων, ότι η αύξηση της παραγωγικότητας δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί με την εντατικοποίηση και την επανάληψη των κινήσεων αλλά με τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας. Συγκεκριμένα, τα πειράματα του Μάγιο έδειξαν ότι η βελτίωση της παραγωγικότητας πραγματοποιείται όταν οι εργαζόμενοι έχουν την αίσθηση ότι ανήκουν σε μια ομάδα, όταν υπάρχουν καλές σχέσεις μεταξύ των μελών της ομάδας, όταν αισθάνονται ότι η γνώμη και τα συναισθήματά τους έχουν αξία για την επιχείρηση. Οι έρευνες του Μάγιο σηματοδότησαν την απαρχή του θεωρητικού μοντέλου των «ανθρώπινων σχέσεων» στο εργασιακό περιβάλλον. Με αφορμή το πείραμα του Μάγιο ξεκίνησε μια δριμεία κριτική στο τεϊλορικόφορντικό σύστημα οργάνωσης της

Αναζήτηση χαρακτηριστικών σύγχρονης εργασίας σε βίντεο:

1. στους κλασικούς και διαχρονικούς "Μοντέρνους καιρούς'' του Τσάπλιν, 1936

παρουσίαση ταινίας

πόσο ''μοντέρνοι'' είναι οι ''καιροί'' του τσάπλιν

2. σε ένα σύγχρονο animation

3. σε ένα ντοκιμαντέρ

4. στην ταινία Fair play ,2006 του Λάιονελ Μπαϊλιού

   Όταν η φιλοδοξία, η ζήλια και η απληστία μεταφέρονται έξω από τον εργασιακό χώρο, τα αποτελέσματα είναι ολέθρια. Παρασυρμένοι από την ακόρεστη δίψα τους να φτάσουν στην κορυφή, τέσσερα επιχειρηματικά στελέχη και το αφεντικό τους έρχονται αντιμέτωποι με ένα περιπετειώδες ψυχολογικό θρίλερ. Κωπηλασία, σκουός, γκολφ και άλλα αγωνίσματα γίνονται το σκηνικό για τα πιο ακραία παιχνίδια εξουσίας και ψυχολογικού πολέμου, όπου οι παίκτες χρησιμοποιούν όλα τα μέσα, θεμιτά και αθέμιτα, για να νικήσουν. Ποιος θα κερδίσει; Ποιος θα καταφέρει να επιζήσει από την πιο επικίνδυνη και τρομακτική δοκιμασία που αντιμετώπισε ποτέ;

5. στην ταινία Το τσεκούρι, 2005 του Κ. Γαβρά

Στη Γαλλία, στην Ευρώπη του σήμερα, εταιρίες κλείνουν ή αποφασίζουν να μεταφερθούν στην ανατολική Ευρώπη των φθηνότερων εργατικών χεριών. Το αποτέλεσμα είναι χιλιάδες άνθρωποι να μένουν άνεργοι. Ο Bruno είναι χημικός σε μια εταιρία παραγωγής χαρτιού και ανήκει στη μερίδα που θυσιάστηκε από τους ανωτέρους του. Όταν του το ανακοινώνουν, τον διαβεβαιώνουν πως με τέτοια προσόντα και βιογραφικό πολύ σύντομα θα καταφέρει να βρει κάτι να κάνει. Όμως τα χρόνια περνούν και η ανεύρεση θέσης εργασίας δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Βρίσκει μια θέση που είναι ιδανική για τον ίδιο και σκέφτεται πως αν αυτός που την έχει ήδη βγει από τη μέση έχει αρκετές πιθανότητες να είναι ο αντικαταστάτης του. Βρίσκει τρόπο να μαζέψει στα χέρια του βιογραφικά ανθρώπων που είναι ικανά να πάρουν τη ίδια θέση και αφού κάνει το ξεκαθάρισμα καταλήγει στο ότι μόνο πέντε έχουν ίσες ή καλύτερες πιθανότητες από αυτόν. Άρα εάν αυτοί οι έξι άνθρωποι (οι πέντε πιθανοί υποψήφιοι συν έναν τον κάτοχο της θέσης) "εξαφανιστούν" τότε ο ίδιος αποκτά μια ικανοποιητικότατη θέση και ξανακερδίσει πίσω όσα έχασε: την οικονομική δυνατότητα να ξεπληρώσει σπίτι και δάνεια, τον σεβασμό από όλους απέναντι στους οποίους νιώθει μειονεκτικά, τη γυναίκα του που απομακρύνεται. Έτσι ένας ορθολογιστικός, σοβαρός και μορφωμένος άνθρωπος μεταμορφώνεται σε serial-killer εξολοθρευτή κάποιων άλλων αθώων! Είναι απίστευτη η ευκολία με την οποία οργανώνει και πραγματοποιεί κάτι τέτοιο, αποδεικνύοντας το τέλμα στο οποίο έχει περιέλθει.

6. στην θεατρική και κινηματογραφική "Μέθοδο Γκρόνχολμ'' του Τζόρντι Γκαλθεράν

    Σε μία από τις πιο γνωστές πολυεθνικές εταιρείες της Ισπανίας, οι Φερνάντο, Ενρίκε, Μερσέδες και Κάρλος καλούνται να δώσουν συνέντευξη, ως υποψήφιοι για τη θέση του Εμπορικού Διευθυντή. Κλεισμένοι σε μία μοντέρνα αίθουσα του πολυόροφου κτηρίου της πολυεθνικής, οι τέσσερις υποψήφιοι υποβάλλονται σε κοινή συνέντευξη αλλά χωρίς αληθινό εξεταστή. Στην πραγματικότητα, περνούν από έναν αριθμό δοκιμασιών, που καθόλου δεν μοιάζουν με τις συνηθισμένες μεθόδους που χρησιμοποιούν τα γραφεία επιλογής προσωπικού. Ένα κουτί που ανοιγοκλείνει, μεταφέρει στους διαγωνιζόμενους τις δοκιμασίες κι εκείνοι ακολουθώντας κάθε φορά πιστά τις οδηγίες, προσπαθούν να «φάει» ο ένας τον άλλον. Το παιχνίδι στο οποίο συμμετέχουν οι διαγωνιζόμενοι έχει κανόνες κι ορισμένοι από αυτούς είναι σκληροί. Οι τέσσερις υποψήφιοι θα πουν ψέματα, θα υποκριθούν, θα ταπεινωθούν και θα φτάσουν στο σημείο να χάσουν την αξιοπρέπειά τους. Κι όλα αυτά για να κερδίσουν την πολυπόθητη θέση εργασίας που αναλογεί στον έναν μόνο από τους τέσσερις φιλόδοξους υποψηφίους. 

Ο συγγραφέας Χόρντι Γκαλθεράν αναφέρει για το έργο:

«Η ΜΕΘΟΔΟΣ GRŐNHOLM» αποπειράται να μιλήσει για τη σκληρότητα στις εργασιακές σχέσεις. Και θέλησα να το κάνω αυτό με αφορμή μία από τις πλέον απάνθρωπες διαδικασίες που υφίστανται στον εργασιακό κόσμο: την επιλογή προσωπικού. Η υπόθεση είναι απλή: oι τελευταίοι τέσσερις υποψήφιοι για μία θέση ανώτατου στελέχους σε μια σημαντική πολυεθνική εταιρεία συναντώνται και υποβάλλονται στις τελευταίες δοκιμασίες της διαδικασίας επιλογής, δοκιμασίες οι οποίες, ακροβατώντας στο παράλογο, δε φαίνεται να έχουν καμία σχέση με αυτή καθαυτή τη θέση εργασίας.

Η ιδέα του παιχνιδιού ως αναγωγή στις ανθρώπινες σχέσεις, παιχνίδι το οποίο πάντα υπάρχει στα έργα μου, μετατρέπεται στο συγκεκριμένο έργο στην απόλυτο σύνδεσμο: οι πρωταγωνιστές παίζουν μεταξύ τους και το κοινό προσκαλείται να συμμετάσχει μαζί τους, προσπαθώντας να ανακαλύψει ποιο είναι το ψέμα και ποια η αλήθεια, εάν και όπου αυτό είναι δυνατόν.

Όλες οι δοκιμασίες στις οποίες υποβάλλονται οι υποψήφιοι, όσο απίστευτο κι εάν φαίνεται, είναι εμπνευσμένες από πραγματικές τεχνικές επιλογής προσωπικού, καταγεγραμμένες σε σοβαρά έργα που έχουν εκπονήσει ειδικοί επί του θέματος. Το μόνο πράγμα που κάνει το έργο είναι να φτάσει τις δοκιμασίες στα άκρα, χωρίς να κρύψει το κωμικό στοιχείο που υποκρύπτεται σ’ αυτές.

Η ιδέα για το έργο αυτό γεννήθηκε από μια πραγματική, ανέκδοτη ιστορία. Σε ένα δοχείο απορριμμάτων στη Βαρκελώνη βρέθηκε μια σειρά εγγράφων στα οποία ένας υπάλληλος του τμήματος προσωπικού από μια αλυσίδα σουπερμάρκετ είχε σημειώσει τις εντυπώσεις του για τους υποψηφίους που απευθύνονταν στη θέση του ταμία. Τα σχόλια έβριθαν φράσεων σεξιστικών, ξενοφοβικών και βάρβαρων, του τύπου "χοντρή", "βλαμμένη, ούτε χειραψία δεν ξέρει να κάνει…", "τσιριχτή φωνή, μοιάζει ηλίθιος…", κλπ.

Εκείνος ο υπάλληλος, οχυρωμένος πίσω από την "ιερά αποστολή" που του είχε ανατεθεί, θεωρούσε ότι είχε το δικαίωμα να γράφει αυτές τις ανοησίες για άτομα που δε γνώριζε καθόλου, τη δύναμη να τους δώσει ή να τους αρνηθεί μια θέση εργασίας και τη δυνατότητα να είναι σκληρός και αδυσώπητος.

Φανταζόμουν αυτές τις άμοιρες κοπέλες που προσπαθούσαν να δώσουν μια καλή εικόνα για το άτομό τους, μια εικόνα "επαγγελματικώς ορθή", προσπαθώντας να κάνουν αυτό που εκείνες πίστευαν ότι ήταν το προσδοκώμενο, έτοιμες ακόμη και να υποστούν κάποιες μικρές ταπεινώσεις προκειμένου να προσληφθούν σ’ αυτήν τη δουλειά που την είχαν ανάγκη…»