ΛΟΓΟΣ-ΣΙΩΠΗ

με αφορμή τη σιωπή της Αρετής [του νεκρού αδελφού]

                                   

«Σώπα, μη μιλάς…» [Ποίημα του Τούρκου συγγραφέα Αζίζ Νεσίν]

Σώπα, μη μιλάς, είναι ντροπή, κόψ’ τη φωνή σου,

σώπασε επιτέλους

κι αν ο λόγος είναι αργυρός,η σιωπή είναι χρυσός.

Τα πρώτα λόγια που άκουσα από παιδί, έκλαιγα, γέλαγα, έπαιζα, μου λέγαν: «σώπα!».

Στο σχολείο μου κρύψανε την αλήθεια τη μισή, μου λέγανε: «εσένα τι σε νοιάζει; Σώπα!»

Με φίλησε το πρώτο κορίτσι που ερωτεύτηκα και μου λέγανε: «Κοίτα μην πεις τίποτα, σσσ…σώπα!»

Κόψε τη φωνή σου και μη μιλάς, σώπαινε.

Και αυτό βάσταξε μέχρι τα είκοσί μου χρόνια.

Ο λόγος του μεγάλου, η σιωπή του μικρού.

Έβλεπα αίματα στο πεζοδρόμιο, «Τι σε νοιάζει εσένα;», μου λέγανε, «θα βρεις το μπελά σου, σώπα!».

Αργότερα φωνάζανε οι προϊστάμενοι «Μη χώνεις τη μύτη σου παντού,

κάνε πως δεν καταλαβαίνεις, σώπα!»

Παντρεύτηκα, έκανα παιδιά, και τα ’μαθα να σωπαίνουν,

η γυναίκα μου ήταν τίμια κι εργατική και ήξερε να σωπαίνει.

Είχε μάνα συνετή, που της έλεγε: «Σώπα».

Σε χρόνια δίσεκτα οι γονείς, οι γείτονες, με συμβουλεύανε:

«Μην ανακατεύεσαι, κάνε πως δεν είδες τίποτα. Σώπα!»

Μπορεί να μην είχαμε με δαύτους γνωριμία ζηλευτή,

με τους γείτονες, μας ένωνε όμως, το «Σώπα!».

«Σώπα!» ο ένας, «σώπα!» ο άλλος, «σώπα!» οι επάνω, «σώπα!» οι κάτω,

«σώπα!» όλη η πολυκατοικία και όλο το τετράγωνο.

«Σώπα!» οι δρόμοι οι κάθετοι και οι δρόμοι οι παράλληλοι.

Κατάπιαμε τη γλώσσα μας…Στόμα έχουμε και μιλιά δεν έχουμε.

Φτιάξαμε το σύλλογο του «Σώπα!». Και μαζευτήκαμε πολλοί, μια πολιτεία ολόκληρη,

μια δύναμη μεγάλη, αλλά μουγκή!

Πετύχαμε πολλά, φτάσαμε ψηλά, μας δώσανε παράσημα, τα πάντα κι όλα πολύ εύκολα,

μόνο με το «Σώπα!». Μεγάλη τέχνη αυτό το «Σώπα»!

Μάθε το στη γυναίκα σου, στο παιδί σου, στην πεθερά σου

κι όταν νιώσεις ανάγκη να μιλήσεις ξερίζωσε τη γλώσσα σου

και κάν’ την να σωπάσει.

Κόψ’την σύρριζα. Πέτα την στα σκυλιά.

Το μόνο άχρηστο όργανο από τη στιγμή που δεν το μεταχειρίζεσαι σωστά.

Δεν θα έχεις έτσι εφιάλτες, τύψεις κι αμφιβολίες.

Δε θα ντρέπεσαι τα παιδιά σου και θα γλιτώσεις απ’ το βραχνά να μιλάς,

χωρίς να μιλάς να λες «έχετε δίκιο, είμαι σαν κι εσάς»

Αχ! Πόσο θα ’θελα να μιλήσω ο κερατάς!

Και δεν θα μιλάς, θα γίνεις φαφλατάς, θα σαλιαρίζεις αντί να μιλάς.

Κόψε τη γλώσσα σου, κόψ’ την αμέσως. Δεν έχεις περιθώρια. Γίνε μουγκός.

Αφού δε θα μιλήσεις, καλύτερα να το τολμήσεις. Κόψε τη γλώσσα σου.

Για να είμαι τουλάχιστον σωστός στα σχέδια και στα όνειρά μου

ανάμεσα σε λυγμούς και παροξυσμούς κρατώ τη γλώσσα μου,

γιατί νομίζω πως θα ’ρθει η στιγμή που δεν θα αντέξω

και θα ξεσπάσω και δεν θα φοβηθώ και θα ελπίζω και κάθε στιγμή το λαρύγγι μου θα γεμίζω με ένα φθόγγο,με έναν ψίθυρο, με ένα τραύλισμα, με μια κραυγή που θα μου λέει: ΜΙΛΑ!

                 

         

  Η Περιφραστική Πέτρα  [της Κικής Δημουλά από την συλλογή ποιημάτων  "Το Λίγο του Κόσμου"]

Μίλα

Πες κάτι, οτιδήποτε . Μόνο μη στέκεις σαν ατσάλινη απουσία

Διάλεξε έστω κάποια λέξη, που να σε δένει πιο σφιχτά με την αοριστία.

Πες «άδικα» «δέντρο» «γυμνό»

Πες «θα δούμε»,

«αστάθμητο»,

«βάρος».

Υπάρχουν τόσες λέξεις που ονειρεύονται μια σύντομη, άδετη ζωή με τη φωνή σου

Μίλα

Έχουμε τόση θάλασσα μπροστά μας

Εκεί που τελειώνουμε εμείς αρχίζει η θάλασσα

Πες κάτι

Πες «κύμα», που δεν στέκεται

Πες «βάρκα», που βουλιάζει αν την παραφορτώσεις με προθέσεις

Πες «στιγμή»,

που φωνάζει βοήθεια ότι πνίγεται,

μην τη σώζεις,

πες,  «δεν άκουσα»

Μίλα

Οι λέξεις έχουν έχθρες μεταξύ τους,  έχουν τους ανταγωνισμούς τους

αν κάποια απ' αυτές σε αιχμαλωτίσει,

σ' ελευθερώνει άλλη.

Τράβα μία λέξη απ΄τη νύχτα στην τύχη.

Ολόκληρη η νύχτα στην τύχη

Μη λες «ολόκληρη»,

πες «ελάχιστη»,

που σ' αφήνει να φύγεις.

Ελάχιστη

αίσθηση,

λύπη

ολόκληρη

δική μου

Ολόκληρη νύχτα

Μίλα

Πες «αστέρι», που σβήνει

Δεν λιγοστεύει η σιωπή με μια λέξη...

Πες «πέτρα»,

που είναι άσπαστη λέξη

Έτσι, ίσα ίσα

να βάλω έναν τίτλο

σ' αυτή τη βόλτα την παραθαλάσσια.

   «Όταν η σιωπή τραγούδησε» [Απόσπασμα από βιβλίο του ποιητή Αργύρη Χιόνη]

ΣΕ ΕΝΑ ΣΠΙΤΙ ΕΡΗΜΟ ΚΙ ΕΡΕΙΠΩΜΕΝΟ, ζούσε μια χοντρή, βαριά σιωπή, τόσο χοντρή πού 'χε ξηλώσει όλα τα κουφώματα, τόσο βαριά που 'χε βουλιάξει όλα τα πατώματα και τόσο σιωπηλή που όποιος έμπαινε εκεί δεν άκουγε ούτε τη βουή του τρομαγμένου αίματος στις φλέβες του.

Και, ξαφνικά, μια μέρα, η σιωπή τραγούδησε. Ναι, μη σας φαίνεται παράξενο, ο έρωτας τα πάντα κατορθώνει, και η σιωπή, για την οποία σας μιλώ, αγάπησε τρελά ένα σαράκι που, λίγο λίγο, από μέσα τρώγοντάς την, αδιάκοπα αδειάζοντάς την, ανάλαφρο την έκανε του έρωτα δοχείο, του τραγουδιού του ηχείο.

   «Σώπα, δάσκαλε..» [Απόσπασμα από την «Αναφορά στον Γκρέκο» του Νίκου Καζαντζάκη]

"…Ώρες μας έπαιρνε τ'αυτιά ποια φωνήεντα είναι μακρά, ποια βραχέα και τι τόνο να βάλουμε, οξεία ή περισπωμένη∙ κι εμείς ακούγαμε τις φωνές στο δρόμο, τους μανάβηδες, τους κουλουρτζήδες, τα γαιδουράκια που γκάριζαν και τις γειτόνισσες που γελούσαν, και περιμέναμε πότε να χτυπήσει το κουδούνι, να γλιτώσουμε. Κοιτάζαμε το δάσκαλο να ιδρώνει απάνω στην έδρα, να λέει, να ξαναλέει και να θέλει να καρφώσει στο μυαλό μας τη γραμματική, μα ο νους μας ήταν έξω στον ήλιο και στον πετροπόλεμο∙ γιατι πολύ αγαπούσαμε τον πετροπόλεμο και συχνά πηγαίναμε στο σχολείο με το κεφάλι σπασμένο.

Μια μέρα, ήταν άνοιξη, χαρά Θεού, τα παράθυρα ήταν ανοιχτά κι έμπαινε η μυρωδιά από μια ανθισμένη μανταρινιά στο αντικρινό σπίτι∙ το μυαλό μας είχε γίνει κι αυτό ανθισμένη μανταρινιά και δεν μπορούσαμε πια ν' ακούμε για οξείες και περισπωμένες. Κι ίσια ίσια ένα πουλί είχε καθίσει στο πλατάνι της αυλής του σκολειού και κελαηδούσε. Τότε πια ένας μαθητής, χλωμός, κοκκινομάλης, που 'χε έρθει εφέτο από το χωριό, Νικολιό τον έλεγαν, δεν βάσταξε, σήκωσε το δάχτυλο:

΄΄Σώπα, δάσκαλε, φώναξε∙ σώπα, δάσκαλε, ν' ακούσουμε το πουλί!..."

     

Η σιωπή των σειρήνων [Φραντς Κάφκα]

ΟΠΟΥ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΤΑΙ ΟΤΙ σωτήρια μπορεί να φανούν και τα ανεπαρκή, ακόμη και τα παιδαριώδη μέσα:

Για να προφυλαχτεί από τις Σειρήνες, ο Οδυσσέας έφραξε τα αυτιά του με κερί και έβαλε να τον αλυσοδέσουν στο κατάρτι. Κάτι ανάλογο, ασφαλώς, θα μπορούσαν να κάνουν ανέκαθεν όλοι οι ταξιδιώτες -εκτός από εκείνους που οι Σειρήνες πρόφταιναν να τους σαγηνεύσουν από μακριά- ήταν όμως παγκοσμίως γνωστό ότι δεν ωφελούσε. Το τραγούδι των Σειρήνων διαπερνούσε τα πάντα, και το πάθος των σαγηνευμένων δεν ήταν ικανό να σπάσει μόνο αλυσίδες και κατάρτια. Αυτό ο Οδυσσέας δεν το σκέφτηκε, αν και πολύ πιθανόν το είχε ακουστά. Εναπέθεσε τις ελπίδες του σε μια χούφτα κερί και μια αρμαθιά αλυσίδες, και γεμάτος αθώα χαρά για τα πενιχρά του μέσα, έβαλε πλώρη για τις Σειρήνες.

Οι Σειρήνες όμως έχουν ένα όπλο πιο φοβερό και από το τραγούδι: τη σιωπή τους. Και πιθανότερο, παρόλο που δεν έτυχε ποτέ, θα ήταν να γλιτώσεις από το τραγούδι τους, παρά από τη σιωπή τους. Τίποτε στον κόσμο αυτόν δεν μπορεί να αντισταθεί στο αίσθημα πως τις νίκησες με το σπαθί σου, ούτε στην αλαζονεία που επακολουθεί και σαρώνει τα πάντα.

Κι η αλήθεια είναι πως δεν τραγουδούσαν οι τρομερές Σειρήνες καθώς τις ζύγωνε ο Οδυσσέας – γιατί πίστευαν, ίσως, ότι με τη σιωπή τους μόνο θα νικούσαν τούτο τον αντίπαλο – εκτός κι αν, βλέποντας τόση ευτυχία στο πρόσωπο του Οδυσσέα, που μόνο το κερί σκεφτόταν και τις αλυσίδες του, λησμόνησαν κάθε τραγούδι.

Ο Οδυσσέας όμως, τη σιωπή τους, ας μου επιτραπεί η έκφραση, δεν την άκουσε: του φάνηκε πως τραγουδούσαν, και πως μόνο εκείνος δεν τις άκουγε, επειδή είχε λάβει τα μέτρα του. Πριν ξεκινήσει, έριξε μια κλεφτή ματιά, είδε τον καμπυλωμένο λαιμό, τις βαθιές ανάσες, τα δακρυσμένα μάτια, το μισάνοιχτο στόμα, και πίστεψε πως όλα αυτά συνόδευαν τις άριες που ανάκουστες αντηχούσαν γύρω του. Κι έπειτα δεν τις ξανακοίταξε, γύρισε το βλέμμα του πέρα, μα­κριά, κι εμπρός στην αταλάντευτη απόφασή του οι Σειρήνες κυριολεκτικά εξαφανίστηκαν, τόσο που, κι όταν βρέθηκε κοντά τους, μήτε που τις πρόσεξε.

Εκείνες όμως, ωραιότερες παρά ποτέ, συστρέφονταν, τεντώνονταν, παράδερναν τα απαίσια μαλλιά τους με τον άνεμο, και τα γαμψά τους νύχια σέρνονταν πάνω στα βράχια. Και πια δεν ήθελαν να ξελογιάσουν – μόνο να κρατήσουν ένα καθρέφτισμα από τα μεγάλα μάτια του Οδυσσέα ήθελαν, όσο γινόταν πιο πολύ.

Αν οι Σειρήνες είχαν συνείδηση, εκείνη η φορά θα ήταν το τέλος τους. Τίποτε δεν έπαθαν όμως - απλώς, ο Οδυσσέας τους ξέφυγε.

Στην ιστορία αυτή υπάρχει πάντως κι ένα υστερόγραφο: Ο Οδυσσέας ήταν, λένε, τόσο πολυμήχανος, τέτοια αλεπού, που μήτε η Θεά του Πεπρωμένου δεν μπορούσε να διαβάσει την ψυχή του. Και ίσως, αν και κάτι τέτοιο υπερβαίνει την ανθρώπινη λογική – ίσως να πρόσεξε στ’ αλήθεια πως σωπαίναν οι Σειρήνες, κι όλες αυτές οι προσποιήσεις που αναφέραμε, ήταν κάτι σαν ασπίδα, που την όρθωσε μπροστά τους, και μπροστά στους θεούς.

    Γιώργης Παυλόπουλος

         Η ΣΙΩΠΗ

         Στην Αυγή – Άννα Μάγγελ

Η Σιωπή είναι μια άγνωστη

που έρχεται τη νύχτα.

Ανεβαίνει τη σκάλα

χωρίς ν'ακούγονται πατήματα

μπαίνει στην κάμαρα

και κάθεται στο κρεβάτι μου.

Μου φοράει το δαχτυλίδι της

και με φιλεί στο στόμα.

Τη γδύνω.

Μου δίνει τότε τις βελόνες

και τα τρία χρώματα

το κόκκινο το μαύρο και το κίτρινο.

Κι αρχίζω να κεντάω

πάνω στο δέρμα της

όλα όσα δε σου είπα

και ποτέ πια δε θα σου πω.

                        (Λίγος άμμος)

    Κι έτσι έμαθε ν’ακούει [άρθρο του Μιχάλη Μητσού στην εφημερίδα Τα Νέα]                                                                                                                                                                                                                 

Το μεγαλύτερο κέρδος που αποκόμισε από το μακροχρόνιο πείραμά του δεν είχε καμιά σχέση με τον αρχικό στόχο. Ο Τζων Φράνσις έμαθε, και εξακολουθεί να μαθαίνει, να ακούει. 

Στην ταινία Little Miss Sunshine, ο έφηβος της οικογένειας έχει πάρει όρκο σιωπής. Επηρεασμένος από τον Νίτσε, έχει ορκιστεί να επικοινωνεί μόνο γραπτώς με τους γύρω του, τους οποίους άλλωστε μισεί. Όταν ο Φράνσις πήρε το 1973 τον ίδιο όρκο, είχε πιο ευγενείς φιλοδοξίες: ήθελε να διαμαρτυρηθεί για τη ρύπανση του περιβάλλοντος και να  κινητοποιήσει τους συνανθρώπους του στην ίδια κατεύθυνση. Στην αρχή ήθελε απλώς να σωπάσει για μια μέρα, σαν δώρο προς τους γύρω του, επειδή αισθανόταν ότι μιλούσε πολύ. Κι ύστερα κατάλαβε ότι ο όρκος της σιωπής ήταν στην πραγματικότητα ένα δώρο στον εαυτό του. Αναζήτησε λοιπόν άλλους τρόπους επικοινωνίας: παντομίμα, κίνηση των ματιών, σημειώσεις, χρώματα, ποιήματα και μουσικές. Φορτώθηκε το μπάντζο του κι άρχισε νανταξιδεύει σε όλη την Αμερική. Σπούδασε, δούλεψε, ακόμη και διαλέξεις έδωσε χωρίς να μιλά. Οι γονείς του νόμιζαν ότι του είχε σαλέψει. Άλλοι του έλεγαν ότι είχαν συγγενείς κωφάλαλους και ότι η επιλογή του ήταν μια προσβολή προς εκείνους. Ο Φράνσις δεν αντιδικούσε μαζί τους. Απλώς τους άκουγε. Κάθε χρόνο, στα γενέθλιά του, αναρωτιόταν αν η απόφασή του ήταν σωστή. Και κάθε φορά την ανανέωνε. Δεν διαμαρτυρόταν πια μόνο για την καταστροφή του περιβάλλοντος. Με τη σιωπή του ήθελε να αντιταχθεί και στον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούν σήμερα οι άνθρωποι. Ώσπου, το 1990, στην Ημέρα της Γης, έδωσε τέλος στην εκστρατεία του. Όχι με ένα ουρλιαχτό, όπως ο Ντουέιν (στην παραπάνω ταινία) όταν έμαθε ότι επειδή έχει αχρωματοψία δεν θα μπορέσει να γίνει ποτέ αεροπόρος. Σε μια συνέντευξη Τύπου, στην Ουάσιγκτον, κοίταξε απλώς τους δημοσιογράφους και τους είπε: «Σας ευχαριστώ που είστε εδώ». Αλλά σε αυτοκίνητο δεν μπήκε. Την επομένη έπεσε θύμα τροχαίου και πήγε στο νοσοκομείο περπατώντας. Οι γονείς του τον συγχώρεσαν, τα Ηνωμένα Έθνη τον διόρισαν πρεσβευτή καλής θέλησης για το περιβάλλον και η αμερικανική Ακτοφυλακή του ζήτησε να συντάξει τη νέα νομοθεσία για τις διαρροές πετρελαίου. Το ερχόμενο καλοκαίρι θα διαπλεύσει με κανό μαζί με Ινδιάνους ακτιβιστές τον ποταμό Γιούκον για να αναδείξει τα περιβαλλοντικά προβλήματα της Αλάσκας.
«Ο Τζων ήταν εν τέλει τίμιος με τον εαυτό του» λέει στην Ουάσιγκτον Ποστ ο Ρότζερ Ντάνσμορ, πρώην καθηγητής στη Μοντάνα. «Μπορεί κάποιος να αλλάξει τον κόσμο με τη σιωπή του; Ίσως όχι. Αλλά η μικρή διακήρυξη του Τζων έχει γίνει χιονοστιβάδα. Επηρεάζει ανθρώπους». Έχει γράψει ένα βιβλίο, ετοιμάζει ένα δεύτερο, η ζωή του θα γίνει ταινία. Κι εκείνος εξακολουθεί να μαθαίνει να ακούει.

Ο θρίαμβος της σιωπής  [άρθρο του Μιχάλη Μητσού στην εφημερίδα Τα Νέα]

Κάτι περίεργο συμβαίνει τις τελευταίες ημέρες στη Γερμανία: εκατοντάδες άνθρωποι σχηματίζουν ουρές για να παρακολουθήσουν μία ταινία διάρκειας 160 λεπτών, όπου οι διάλογοι δεν ξεπερνούν τα δύο λεπτά. Όχι, δεν είναι του Αγγελόπουλου.

Στις γαλλικές Άλπεις υπάρχει ένα μοναστήρι που το λένε Grande Chartreuse. Στα τέλη του 11ου αιώνα, ίδρυσε εκεί ένα μοναχικό τάγμα ο Μπρούνο της Κολωνίας, ο οποίος θα αναγορευόταν αργότερα σε άγιο από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Οι κανόνες τους οποίους επέβαλε στο τάγμα ήταν αυστηροί: προσευχή, χειρωνακτική εργασία, διαλογισμός και, πάνω απ' όλα, σιωπή. Δέκα αιώνες αργότερα, οι μοναχοί που ζουν σ' αυτό το μοναστήρι, όπως και οι 450 μοναχοί του τάγματος που είναι διεσπαρμένοι σ' όλον τον κόσμο, ακολουθούν τους ίδιους ακριβώς κανόνες. Ανοίγουν το στόμα τους μόνο για να προσευχηθούν και να τραγουδήσουν. Και μιλούν μόνο μία φορά την εβδομάδα, στην ομαδική έξοδο.

Αυτοί είναι και οι μοναδικοί διάλογοι στην ταινία του Φίλιπ Γκρένινγκ, που έχει τίτλο «Στη μεγάλη σιωπή» και προβλήθηκε πέρυσι στο Φεστιβάλ των Καννών. Ο Γερμανός σκηνοθέτης είχε ζητήσει άδεια να γυρίσει μια ταινία στο μοναστήρι πριν από 17 χρόνια, και έλαβε θετική απάντηση μόλις πέρυσι. Στους πέντε μήνες που πέρασε στην Grande Chartreuse, μοιράστηκε με τους μοναχούς μια ζωή χωρίς ραδιόφωνο, τηλεόραση και τηλέφωνο. Ο μοναδικός ήχος ήταν εκείνος της καμπάνας που καλούσε σε προσευχή, ακόμη και τη νύχτα. «Το πιο δύσκολο πράγμα που είχα να αντιμετωπίσω ήταν ο θόρυβος που έκανα εγώ ο ίδιος», λέει στη Ρεπούμπλικα. «Με άγχωνε ακόμη και ο ήχος του σακακιού μου».

H ταινία άρχισε να προβάλλεται στη Γερμανία τις γιορτές των Χριστουγέννων. Και η απήχησή της αιφνιδίασε ακόμη και τους συντελεστές της. «Είναι φανερό ότι η σημερινή φρενήρης ζωή χρειάζεται ένα αντίβαρο», σημειώνει ο Αγκοστίνο Παραβιτσίνι Μπαλιάνι, ο οποίος διδάσκει Μεσαιωνική Ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Λωζάννης. «Ζούμε σ' έναν κόσμο χωρίς σιωπές. Μπαίνουμε στο σπίτι κι είναι αναμμένη η τηλεόραση ή το στερεοφωνικό. Βγαίνουμε στον δρόμο κι ακούμε παντού τους ήχους των κινητών. Αναζητούμε έτσι στο παρελθόν αυτό που δεν έχουμε πια». H σιωπή δεν είναι γνώρισμα μόνο της Grande Chartreuse. Στην Κοιλάδα των Αγίων, στον Λίβανο, ένας Νοτιοαμερικανός ερημίτης δέχεται λίγους και επιλεγμένους επισκέπτες, υπό τον όρο να μη μιλούν και να μην κάνουν ερωτήσεις. «Μιλώ με την έρημο, της διηγούμαι τα συναισθήματά μου», λέει η ταξιδιώτισσα Κάρλα Περότι, συγγραφέας του βιβλίου «Οι σιωπές της άμμου». Δεν λείπουν κι εκείνοι που θέλουν να κάνουν μπίζνες με τη σιωπή: τα πολυτελή ξενοδοχεία που διαφημίζουν αυτή την αρετή πολλαπλασιάζονται σε όλον τον κόσμο σαν τα μανιτάρια. Ακόμη και «ημέρα σιωπής» καθιέρωσαν φέτος οι πολυμήχανοι Αμερικανοί: την 24η Απριλίου. Εκείνη ειδικά την ημέρα θα φροντίσουμε να φωνάζουμε.

Σιωπή [Κώστας Μόντης]

Έχω μια μεγάλη σιωπή μέσα μου,

μες΄ στην σιωπή συναναστρέφουμαι,

μες΄ στην σιωπή συνωστίζουμαι,

στην αγρύπνια της διερωτώμαι.

Το δικαίωμα στη σιωπή [άρθρο του Μιχάλη Μητσού στην εφημ. Τα Νέα]

Το τελευταίο όπλο που απέκτησε ο αμερικανικός στρατός λέγεται «ηχητικές σφαίρες». Και συνίσταται στην αντίστροφη αναπαραγωγή του ήχου ενός μωρού που κλαίει στα 140 ντεσιμπέλ, πολύ πάνω από το όριο του ανθρώπινου πόνου.

Η Σούζαν Σόνταγκ έλεγε ότι «η σιωπή είναι μια μορφή ομιλίας». Ο συνθέτης Τζων Κέιτζ βεβαίωνε ότι «δεν υπάρχει σιωπή που να μην εγκυμονεί ήχους». Και ο Γάλλος μίμος Μαρσέλ Μαρσώ, που εκτιμούσε ιδιαίτερα τη σιωπή, αναρωτιόταν: «Μα δεν είναι αλήθεια ότι οι πιο όμορφες στιγμές μάς αφήνουν άφωνους;». Σ΄ έναν κόσμο όπου κυριαρχεί ο θόρυβος από τα αυτοκίνητα, τα αεροπλάνα, τις τηλεοράσεις, τα κινητά τηλέφωνα και τις μπουλντόζες, η σιωπή αποτελεί ένα είδος πολυτελείας, μια απόλαυση που κινδυνεύει να εκλείψει. Μήπως λοιπόν πρέπει να κηρυχθεί κι αυτή ανθρώπινο δικαίωμα και να τύχει προστασίας μαζί με το δικαίωμα της έκφρασης, της διατροφής, της κυκλοφορίας;

Στο καινούργιο του βιβλίο με τίτλο «Το Μανιφέστο της Σιωπής» (Εdinburgh University Ρress), o Βρετανός καθηγητής Στιούαρτ Σιμ υποστηρίζει πως, ακόμη κι όταν είναι τυχαίος, ο θόρυβος εντάσσεται στον πόλεμο που διεξάγουν οι δυνάμεις της οικονομικής προόδου εναντίον του ατόμου. Η θρησκεία, η φιλοσοφία, η τέχνη, η λογοτεχνία, η μουσική, αποδεικνύουν ότι η σιωπή αποτελεί ένα αγαθό ζωτικής σημασίας για τον πολιτισμό μας. Είναι ο ποταμός στον οποίο ταξιδεύει η ανθρώπινη σκέψη. Κι αυτός ο ποταμός κινδυνεύει να στερέψει. Ένα παράδειγμα: το δημοτικό συμβούλιο της Σαγκάης αποφάσισε να επιτρέψει την κατασκευή οικοδομών όλο το 24ωρο. Αυτό σημαίνει μια ηχητική μόλυνση χωρίς διακοπή. Αλλά και οι πόλεις που κοιμούνται δεν ησυχάζουν ποτέ. Οι ουρανοξύστες δημιουργούν γύρω τους στροβίλους και δίνες που γεννούν στριγκούς ήχους και σφυρίγματα. Τις ημέρες που έχει πολύ αέρα, το «πτερύγιο» από γυαλί και ατσάλι στην οροφή του πύργου Μπήτχαμ, στο Μάντσεστερ, δημιουργεί έναν ήχο ανάλογο με το ντο στο πιάνο. Κάποιοι είπαν ότι τους θυμίζει τον ήχο από την προσγείωση UFΟ σε ταινία επιστημονικής φαντασίας.

Ίσως στην πραγματικότητα η σιωπή να μην υπάρχει. Στην ταινία «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος», ο αστροναύτης που είναι κλεισμένος σε ένα διαστημόπλοιο στα βάθη του Διαστήματος κινδυνεύει να κουφαθεί από την ίδια του την αναπνοή. Ο Κέιτζ είχε ανακαλύψει ότι σ΄ ένα ηχομονωμένο δωμάτιο εξακολουθούσε να ακούει ήχους: το νευρικό του σύστημα που βρισκόταν σε λειτουργία και το αίμα που κυκλοφορούσε στις φλέβες του. Ούτε σημαίνει ότι η σιωπή είναι πάντα καλύτερη από τον θόρυβο: σε ένα νεκροταφείο, ένας ήχος είναι σημάδι ζωής. Ο Σιμ ζητάει απλώς να υπάρχει χώρος στη σύγχρονη ζωή για τη σιωπή, να μην εκλείψει εντελώς αυτό το αγαθό, να το γνωρίσουν και τα παιδιά των παιδιών μας, κι αν το επιθυμούν ας το απορρίψουν εκείνα.

η δύναμη των λέξεων

Σιωπή ...μέσα από τον ήχο της μουσικής [Άρθρο του Κώστα Ζουγρή από την εφημ. Ελευθεροτυπία]

Αλήθεια, πόσες φορές δεν έχουμε κάνει τη σκέψη «Τι ήθελα και μίλησα;», υπονοώντας ότι θα ήταν καλύτερα αν είχαμε σωπάσει σε συγκεκριμένες στιγμές. Παράλληλα, βέβαια, αρκετές φορές μετανιώνουμε που δεν εκφράσαμε τα συναισθήματά μας και προτιμήσαμε τη σιωπή.

Η σιωπή μπορεί, υπό προϋποθέσεις, λοιπόν, να είναι χρυσός, όπως λέει και η παροιμία μας και τραγούδησαν το 1964 οι 4 Seasons με το Silence Is Golden, αλλά αυτό δεν είναι πάντα σίγουρο. Μόνο στη μουσική διάφοροι καλλιτέχνες κατάφεραν κατά καιρούς να ξεχωρίσουν με τραγούδια για τη σιωπή.

Στην πρώτη παρουσία του στη δισκογραφία, το συγκρότημα «Ξύλινα Σπαθιά» έγραψε ένα από τα πιο όμορφα τραγούδια του, το Σιωπή:

Παλιά φωτογραφία στην άδεια παραλία σιωπή / Κοιτάζω απ' το μπαλκόνι το δρόμο που θολώνει η βροχή. / Λένε πως στη χώρα που ναυάγησες βασιλεύουν οι μάγισσες / Βουλιάζουνε στο βυθό και σε βγάζουνε στον αφρό.

Από το άλμπουμ των Λευτέρη Παπαδόπουλου-Μίμη Πλέσσα Ο Δρόμος προέρχεται η μεγαλύτερη επιτυχία για τη σιωπή. Επεφτε βαθιά σιωπή τραγουδούσε ο Γιάννης Πουλόπουλος:

Επεφτε βαθιά σιωπή στο παλιό μας δάσος

«τρέξε να σε πιάσω» μου χες πρωτοπεί

Και όταν έτριζε η βροχή στα πεσμένα φύλλα,

Πόση ανατριχίλα μέσα στην ψυχή.

Ο Γιώργος Παπαστεφάνου δεν έχει γράψει στίχους σε πολλά τραγούδια, όποτε, όμως, το επιχείρησε, άφησε τη σφραγίδα του στο ελληνικό τραγούδι. Το Μια φορά θυμάμαι μ' αγαπούσες, σε μουσική του Γιάννη Σπανού και με ερμηνεύτρια την Αρλέτα, ήταν μία από αυτές τις ξεχωριστές στιγμές που μας συντροφεύουν για πάντα:

Νύχτα βροχερή άδειο το χέρι

Ψάχνει να σε βρει μα δεν το ξέρει πού θα σε βρει

Μια φορά θυμάμαι μ'αγαπούσες τώρα βροχή

Μια φορά θυμάμαι μου μιλούσες τώρα σιωπή.

Του Γιάννη Σπανού, αυτή τη φορά σε στίχους του Κώστα Κωτούλα, είναι το Με πνίγει τούτη η σιωπή, που τραγούδησε αρχικά η Μαρινέλλα και αρκετά χρόνια αργότερα η Δήμητρα Γαλάνη με τον Γιώργο Καραδήμο.

Ωρες σιωπής λέγεται το τραγούδι που έγραψε ο Διονύσης Τσακνής για το άλμπουμ του Φταίνε τα τραγούδια, το 1989:

Ωρες σιωπής και χάνομαι στο άσπρο των ματιών σου

Ωρες αιχμής και βρίσκομαι στις άκρες των χειλιών

Ας ήτανε να κράταγες στιγμούλα μου στο χρόνο

Ας ήτανε να φώτιζες αυτό μου το κενό.

Σώπα κι άκουσε ήταν ο τίτλος του πρώτου προσωπικού δίσκου της Ελένης Τσαλιγοπούλου, στον οποίο υπάρχει το ομώνυμο τραγούδι του Γιώργου Ζήκα, σε στίχους της Μαρίας Αρκουλή. Η ίδια τραγουδίστρια, σε μουσική του Γιώργου Ανδρέου και στίχους του Κώστα Λειβαδά, τραγουδά τα Λόγια της σιωπής:

Κράτα με στο σκοτάδι, πάνω σου πιο σφικτά

Ν' ακούγεται η καρδιά όταν ζητάει το χάδι...

Κράτα με και θυμήσου ψέματα μη μου πεις

Διαβάζω στο κορμί σου...

...και το Χίλιες σιωπές, σε μουσική και στίχους του Νίκου Ζούδιαρη.

Τώρα σιωπή, δύο διαφορετικά τραγούδια, που μοιράζονται τον ίδιο τίτλο, με τον Γιάννη Πάριο και τα Κίτρινα Ποδήλατα.

Γιατί έπαψες αγάπη να θυμίζεις λέγεται το τραγούδι των Πυξ Λαξ, που αναφέρει στους στίχους του τη σιωπή:

Υπάρχουν το νιώθω υγρά μονοπάτια

Υπάρχουν κομμάτια από φως στη σιωπή

Τραγούδια που 'γιναν με δάκρυα στα μάτια

Τραγούδια που 'γιναν απλά η αφορμή.

Ο Κώστας Κινδύνης έχει γράψει τους στίχους στη Σιωπή, που τραγούδησε ο Γιώργος Νταλάρας το 1969, σε μία από τις πρώτες ηχογραφήσεις του ενώ η μουσική είναι του Αγγέλου Σέμπου. Διαφορετική είναι η Σιωπή που ερμηνεύει ο ίδιος τραγουδιστής στο άλμπουμ Κάτω απ' την Ακρόπολη, σε μουσική Νίκου Αντύπα και στίχους της Λίνας Νικολακοπούλου. Ο ίδιος το 2004 τραγουδούσε και το Σώπασαν οι Φωνές, του Αντώνη Βαρδή, σε στίχους Λίνας Δημοπούλου.

Για να χωράει ο πόνος τις νύχτες όταν μένω μόνος

Τις σιωπές μου να μετράω να σε θυμάμαι όταν πονάω να μου λες

Θα 'μαι κοντά σου όταν με θες

από το Θα 'μαι κοντά σου, του Αλκίνοου Ιωαννίδη.

Ο Κώστας Τριπολίτης έγραψε στίχους στη μουσική του Δήμου Μούτση για το Δε λες κουβέντα, με ερμηνεύτρια τη Σωτηρία Μπέλλου, και η Βάσω Αλαγιάννη, τη μουσική και τους στίχους στο Απόψε σιωπηλοί, του Νίκου Παπάζογλου. Ο Αλκης Αλκαίος είναι ο στιχουργός Της σιωπής, με τον Σωκράτη Μάλαμα, και ο Ηλίας Κατσούλης, σε μουσική του Παντελή Θαλασσινού, έγραψε τη Σιωπή για την Αναστασία Μουτσάτσου:

Φτάνει η σιωπή να μου απαντά

Οταν τριγύρω τα πάντα φωνάζουν

Σα τον ήλιο που τη βροχή συναντά,

και σιωπηλά τις ώρες μοιράζουν.

Σε στίχους του Γιώργου Κορδέλλα, ο Δημήτρης Παπαδημητρίου έγραψε το βασικό θέμα της τηλεοπτικής σειράς Φεύγα, που ερμηνεύει η Φωτεινή Δάρρα.

Φτάνει η σιωπή, με τη Sahdazinia, σε μουσική των Active Member.

Τελειώνοντας με τα ελληνικά τραγούδια, παρότι υπάρχουν αρκετά ακόμα, θα αναφέρω το Οδός Ονείρων, σε στίχους και μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, με πρώτο ερμηνευτή τον Γιώργο Μαρίνο:

Δώσ' μου τα μαλλιά σου να τα κάνω προσευχή,

για να ξαναρχίσω το τραγούδι απ' την αρχή

Κάθε σπίτι κρύβει λίγη αγάπη στη σιωπή.

Μα ένα αγόρι έχει την αγάπη για ντροπή.

The Sounds Of Silence, το τραγούδι των Simon and Garfunkel, που παραπέμπει άμεσα τη σκέψη μας στη σιωπή:

Γεια σου σκοτάδι, παλιέ μου φίλε

Ηλθα να μιλήσω ξανά μαζί σου

Επειδή ένα όραμα που σέρνεται μαλακά

Αφησε τους σπόρους του καθώς κοιμόμουν

Και το όραμα φυτεύτηκε στον εγκέφαλό μου

Παραμένει ακόμα μέσα στον ήχο της σιωπής.

Οι Depeche Mode απολαμβάνουν τη σιωπή με το Enjoy The Silence, που είναι ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα τραγούδια τους, το ίδιο συμβαίνει και με το Silence της Sarah McLachlan. Το γυναικείο συγκρότημα των Go-Go's χρησιμοποιούσε τα σφραγισμένα χείλη σαν όπλο άμυνας (Our Lips Are Sealed).

Στο Don't Speak η Gwen Stefani, τραγουδίστρια των Νο Doubt, ζητάει από τον πρώην πια σύντροφό της να μη μιλήσει, αφού ό,τι και να της πει, θα είναι απλώς δικαιολογίες σε μια τελειωμένη υπόθεση.

Προσπάθεια απόδρασης, παίρνοντας πολιτική θέση, κάνουν και οι Radiohead με το Νο Surprises:

Νο alarms and no surprises

Silent, silent, από το άλμπουμ ΟΚ Computer, που κυκλοφόρησε το 1997.

Οι Deep Purple μας ζητούν να σωπάσουμε, γιατί νομίζουν ότι ακούνε την αγαπημένη τους να τους καλεί, στη διασκευή που έκαναν στο Hush, του Joe South.

Τέλος, ένα από τα όμορφα τραγούδια στον χώρο του χαρντ ροκ είναι το Silent Lucidity, των Queensryche.

ΑΞΙΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΚΕΙΜΕΝΑ     

► Σε ποιες περιπτώσεις μπορεί κάποιος να οδηγηθεί στη σιωπή; [εκούσια ή ακούσια ..]

► Ποιες συνέπειες έχει η σιωπή για το ίδιο το πρόσωπο που σιωπά αλλά και για τους γύρω του ; (θετικές ή αρνητικές) 

► Τελικά η Αρετή της παραλογής γιατί σώπαινε; Σώπαινε όντως; Το αποτέλεσμα;

διάβασε μια σχετική προσέγγιση : ΕΔΩ

►Δώσε έναν πρωτότυπο ορισμό της σιωπής. [ με λόγια ή ζωγραφίζοντας ή με ένα κολάζ κλπ ]

► Στην ιστοσελίδα www.gnomikologikon.gr  αναφέρονται πολλές φράσεις σχετικές με τη σιωπή:

π.χ.

        Ο σιωπών συναινεί  (αρχαιοελληνική παροιμία)

       Αν το Α είναι η επιτυχία, τότε ο μαθηματικός τύπος είναι Α=Χ+Υ+Ζ, όπου Χ ίσον δουλειά, Υ ίσον παιχνίδι και Ζ ίσον να κρατάς το στόμα σου κλειστό. (Αινστάιν)

      Υπάρχουν δυο είδη σιωπής: η σιωπή που προηγείται της ομιλίας και η σιωπή που έπεται.(κινέζικη παροιμία)

Διάλεξε μία φράση και εξήγησέ την.