Σαν βγεις στον πηγαιμό...
Σύμφωνα με τον Μαρωνίτη:
"Η Ιθάκη, που προβάλλεται πρωτίστως ως νόστος και επιστροφή στον πατρικό θύλακο, στο ποίημα του Καβάφη απαξιώνεται και αντ' αυτής της αξίας αναβαθμίζεται το ίδιο το ταξίδι με τους κινδύνους και τις απολαύσεις του. Εξάλλου ο ίδιος έχει γράψει ένα εξαιρετικά σημαντικό ποίημα, σε πρώιμη φάση συνταγμένο, που το ονομάζει «Δευτέρα Οδύσσεια»(ΕΔΩ) Σ' αυτό, ούτε λίγο ούτε πολύ βάζει τον Οδυσσέα να έχει βαρεθεί τον πατρικό οίκο και γενικότερα τα συμβαίνοντα στην Ιθάκη και να παίρνει των ομματιών του για ένα νέο ταξίδι. Σ' αυτή την περίπτωση χρησιμοποιεί ένα ομόθεμο, αλλά πολύ πιο φρόνιμο ποίημα του Τένισον(ΕΔΩ). Βέβαια, για να μη μας παρεξηγήσουν, μια δεύτερη αποδημία του Οδυσσέα προβλέπεται και στην Οδύσσεια. Εδώ, όμως, ο Καβάφης της αλλάζει τον αδόξαστο.''
--ενδεικτική η επιλογή του ρήματος στην αρχή του ποιήματος: "Σα βγεις..''
--περισσότερα για την καβαφική "Ιθάκη'' ως ποίημα αναχώρησης,
και γενικά για το μύθο της επιστροφής του ''Οδυσσέα'' σε Καβάφη, Σεφέρη, Ελύτη,
δες ΕΔΩ
Ιθάκες στην ελληνική ποίηση: ΕΔΩ
το ποίημα σε κόμιξ: ΕΔΩ
Άλλον ορίζοντα δεν έχουν πια οι ορίζοντες.''
Ρίτσος, Εμβατήριο του Ωκεανού
''Heureux qui, comme Ulysse, a fait un beau voyage..''
Joachim Du Bellay
''Ευτυχισμένος που έκανε το ταξίδι του Οδυσσέα...''
Γ. Σεφέρης, Πάνω σ' έναν ξένο στίχο (ΕΔΩ)
για ποιες αγάπες,/για ποιο ταξίδι ονειρευτό.'' (καρυωτάκης)
το ταξίδι στη λογοτεχνία εξετάζεται στις οικείες ενότητες των σχολικών εγχειριδίων Α' και Β' Γυμνασίου: ΕΔΩ και ΕΔΩ
κυρίως όμως στο εξαιρετικό εγχειρίδιο της Κύπρου
με τίτλο '' Ο λόγος ανάγκη της ψυχής'',
για τη Β' Γυμνασίου: ΕΔΩ (βιβλίο μαθητή)
και ΕΔΩ (βιβλίο καθηγητή)
από εδώ, ''λογοτεχνία του δρόμου":
''Είχε ψιλή βροχή και μυστήριο απ’ την αρχή του ταξιδιού. Καταλάβαινα πως όλο αυτό θα κατέληγε σε μια μεγάλη εποποιία ομίχλης. «Ούου!», ξεφώνισε ο Ντην. «Ξεκινάμε!». Κι έσκυψε πάνω στο τιμόνι και τού ’δωσε να καταλάβει· ήταν και πάλι στο στοιχείο του, τό ’βλεπες. Πετούσαμε όλοι στα σύννεφα, όλοι μας καταλαβαίναμε πως πίσω μας αφήναμε τη σύγχυση και το παράλογο κι ότι εκτελούσαμε το μοναδικό κι ευγενικό μας λειτούργημα στο χρόνο, την κίνηση. Και κινιόμασταν! Περάσαμε σαν αστραπή, κάπου μέσα στη νύχτα του Νιου Τζέρσυ, τα μυστηριώδη λευκά σύμβολα που δείχνουν: ΝΟΤΟΣ (μ’ ένα βέλος) και ΔΥΣΗ (μ’ ένα βέλος). Και κάναμε προς Νότο. Νέα Ορλεάνη! Φάνταζε στη σκέψη μας. Αφήνοντας τα βρώμικα χιόνια της «Παγωμένης κι αποκαμωμένης Νέας Υόρκης», όπως την έλεγε ο Ντην, τρέχαμε προς τη βλάστηση και τις ποταμίσιες μυρωδιές της γέρικης Νέας Ορλεάνης, τον πεντακάθαρο πάτο της Αμερικής· μετά προς τα δυτικά. Ο Εντ ήταν στο πίσω κάθισμα· η Μεριλού, ο Ντην κι εγώ καθόμασταν μπροστά και κουβεντιάζαμε με πάθος για τις καλοσύνες και τη χαρά της ζωής. Ο Ντην έγινε ξαφνικά τρυφερός. «Τώρα, διάβολε, κοιτάξτε όλοι σας, πρέπει να παραδεχτούμε όλοι μας, πως όλα είναι ωραία και πως δεν είναι ανάγκη ν’ ανησυχούμε σ’ αυτό τον κόσμο και, πράγματι, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε τι
μπορεί να σημαίνει για μας να ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΜΕ ότι ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ δεν έχουμε ν’ ανησυχούμε για ΤΙΠΟΤΑ. Δεν έχω δίκιο;» Ήμασταν όλοι σύμφωνοι. «Εμπρός, πάμε, όλοι μαζί… Τι κάναμε στη Νέα Υόρκη; Ας τα ξεχάσουμε». Όλοι είχαμε αφήσει εκεί πέρα τους καβγάδες μας. «Όλ’ αυτά είναι πίσω μας, πίσω από μίλια και κατηφοριές. Τώρα κατευθυνόμαστε για τη Νέα Ορλεάνη για να βρούμε τον Ολντ Μπουλ Λη·* δεν θά ’ναι υπέροχα, ε; κι έπειτα ακούστε, αν θέλετε, αυτό το γερο-τενόρο που ξελαρυγγίζεται» –δυνάμωσε τόσο την ένταση του ραδιοφώνου που το αυτοκίνητο έτριζε– «και ακούστε τον να λέει την ιστορία του, και βρείτε έτσι την αληθινή ανάπαυση και τη γνώση».
Χοροπηδούσαμε όλοι με τη μουσική και συμφωνήσαμε. Η καθαρότητα του δρόμου. Η λευκή γραμμή στη μέση του αυτοκινητόδρομου ξετυλιγόταν και έγλειφε το μπροστινό αριστερό μας λάστιχο σαν νά ’ταν κολλημένη στην πλώρη μας. Ο Ντην έσκυβε τον μυώδη του λαιμό, ήταν με τη φανέλα εκείνη τη χειμωνιάτικη νύχτα, και οδηγούσε το αυτοκίνητο κατευθείαν μπροστά".
Σαφείς αναφορές στο "Δρόμο'' του Κέρουακ και την κουλτούρα της περιπλάνησης
στο ποίημα "Ο δρόμος '' του Ανδρέα Εμπειρίκου: εδώ
και στο ποίημα "Beat, beat, beatitude and love and glory", γραμμένο για τον Κέρουακ:
"Ανοίξτε τα παράθυρα, ανοίξτε τις ψυχές σας, o Κερουάκ διαβαίνει Μουσηγέτης, Διόνυσος μαζί και Απόλλωνας[...]'' (Η συνέχεια: εδώ )
και στο ποίημα "Beat, beat, beatitude and love and glory", γραμμένο για τον Κέρουακ:
"Ανοίξτε τα παράθυρα, ανοίξτε τις ψυχές σας, o Κερουάκ διαβαίνει Μουσηγέτης, Διόνυσος μαζί και Απόλλωνας[...]'' (Η συνέχεια: εδώ )
"Η ατελεύτητη κίνηση αποτελεί μ’ αυτά τα δεδομένα θεμελιακό συστατικό μιας ποίησης εποχούμενης, ιπτάμενης, ρέουσας, καλπάζουσας και παφλάζουσας. Όλα τα σύμβολα, οι εικόνες και τα θεματικά μοτίβα (ταξίδι, άνωση, εναλλαγή των εποχών κτλ.) υποβάλλουν την αίσθηση ενός διαρκούς γίγνεσθαι: η πλεοναστική συσσώρευση των κινήσεως σημαντικών λέξεων όπως δρόμος, λεωφορείο, υπερωκεάνειο, σιδηρόδρομος, ποδήλατο, αεροπλάνο, αερόστατο, η παρομοίωση —ακόμη— του ποιήματος με ποταμό, κρουνό, καταρράκτη, κρήνη, πίδακα και η εμφατική προβολή των ρηματικών τύπων κωπηλατώ, εισελαύνω, πηδώ, κτυπώ, πλέχω, ρέω, διασχίζω κτλ., δηλώνουν αφενός την αποστροφή για κάθε στατική περιγραφή και παράλληλα —σε μεταφορικό επίπεδο— εξομοιώνουν την κίνηση (και την ποίηση) με τη λυτρωτική ερωτική δράση"
Παντελής Βουτουρής, Η συνοχή του τοπίου. Εισαγωγή στην ποιητική του Ανδρέα Εμπειρίκου
''Αυτή είναι μια καινούρια φάση της περιπέτειας. Είχαμε συνηθίσει να τραβάμε την προσοχή με το πρωτότυπο ντύσιμό μας και τη θρυλική Ποδερόσα, που το αγκομαχητό της προκαλούσε τη συμπόνια όσων μας φιλοξενούσαν, αλλά κατά κάποιο τρόπο ήμαστε δυο ιππότες του δρόμου. Ανήκαμε στην «περιπλανώμενη αριστοκρατία» και δεν μπορούσαμε να υπολογίζουμε στα διαπιστευτήριά μας, που εντυπωσίαζαν βαθιά. Τώρα πια δεν είμαστε παρά δύο «μουσάτοι» με το δισάκι στον ώμο και όλη τη βρόμα του δρόμου κολλημένη στα μακριά πλεκτά μας, κατάλοιπα της περασμένης αριστοκρατικής μας υπόστασης.
Ο οδηγός του φορτηγού μας είχε αφήσει στο πάνω τμήμα της πόλης, στην είσοδό της, και εμείς σέρναμε με βήμα κουρασμένο τους σάκους μας στο δρόμο κάτω από τα περίεργα ή αδιάφορα βλέμματα των περαστικών. Πέρα μακριά διακρινόταν το λιμάνι, με το σαγηνευτικό λαμπύρισμα των σκαφών, ενώ η θάλασσα, σκούρα και γοητευτική, μας καλούσε με τη διαπεραστική μυρωδιά της, τρυπώντας μας τα ρουθούνια. Αγοράσαμε ψωμί – θα ανακαλύπταμε πως το ίδιο ψωμί που μας φάνηκε τόσο ακριβό τούτη τη στιγμή θα ήτανπολύ φτηνό όταν θα απομακρυνόμασταν προς το Βορρά– και συνεχίσαμε να κατηφορίζουμε το δρόμο. Ο Αλμπέρτο ήταν εμφανώς κατάκοπος, ενώ εγώ, χωρίς να δείχνω την κούρασή μου, ένιωθα όπως αυτός. Όταν φτάσαμε λοιπόν σ’ ένα γκαράζ φορτηγών, αιφνιδιάσαμε τον επιστάτη με μια σωστή παράσταση τραγωδίας: του διηγηθήκαμε πολύ παραστατικά τα παθήματά μας σε όλο το δρόμο από το Σαντιάγο ως εκεί. Ο γέροντας μας άφησε να κοιμηθούμε πάνω σε κάτι ξύλινες τάβλες συντροφιά με κάποια πολύ ενοχλητικά παράσιτα.''
Ερνέστο Τσε Γκεβάρα, Ημερολόγια μοτοσικλέτας, εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 1994
--δύο μέσα περιπλάνησης στη λογοτεχνία:
--αφιέρωμα του περιοδικού ΔΙΑ-ΚΕΙΜΕΝΑ: ΕΔΩ
όπου εξετάζονται και οι ''Δισταχτικοί ταξιδιώτες, απραγµατοποίητα ταξίδια: ο
απόηχος ενός ροµαντικού µοτίβου στα διηγήµατα του Γ. Βιζυηνού''
--αφιέρωμα του περιοδικού ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ: "Γραφές της περιπλάνησης'' ΕΔΩ
(το ίδιο περιοδικό αφιέρωσε ακόμη δύο τεύχη στις ''γραφές της περιπλάνησης:
τεύχος 32, καλοκαίρι 1987 και 33-34, σεπτέμβριος-οκτώβριος 1987)
--περιοδικό Η λέξη, τχ 133(Μάης-Ιούνης 1996)
-- Μ. Ι. Γιόση, Άννα Κατσή, Μαρία Λαϊνά (επιμ.), Η Περιπλάνηση «σαν αρχή μέθης»,
Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα 1994 [ανθολόγηση διηγημάτων: Βιζυηνός, Δούκας, Εφταλιώτης, Καραγάτσης, Κόντογλου κά.]
--Το ταξίδι: από τους αρχαίους έως τους νεότερους χρόνους: ΕΔΩ
Μεταξύ των μελετών: η ''αταξίδευτη λογοτεχνία'' της Α. Καστρινάκη
της Καστρινάκη και τα εξής:
« Μορφές του Οδυσσέα στον 20ό αιώνα». Στον τόμο «Η λογοτεχνία, µια σκανταλιά, µια διαφυγή ελευθερίας», εκδ. Πόλις, Αθήνα 2003, σ. 214-241
«Γυρίστε στο Βοριά τη ρότα του καραβιού. Τα ξάρτια αντέχουν: το θριαμβευτικό "ταξίδι" της απελευθέρωσης και η πικρή ‘‘επιστροφή’’ (1943-1950)», Πόρφυρας, τχ. 116 (καλοκαίρι 2005), σ. 265-282.
«Δεν το ’ξερα πως ήμουν πλασμένος να ’ρθω μια μέρα πίσω στα σκονισμένα μονοπάτια : το ανεκπλήρωτο όνειρο του ταξιδιού και οι αμφισημίες μιας επιστροφής», Θέματα Λογοτεχνίας, τχ. 30 (χειμώνας 2005), σ. 18-27. [το ταξίδι στον Αναγνωστάκη]
«Το όνειρο του ταξιδιού στα Ψάθινα καπέλα της Μαργαρίτας Λυμπεράκη»,Εκδοτικά και ερμηνευτικά ζητήματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας. 7η Επιστημονική συνάντηση αφιερωμένη στην Ελένη Τσαντσάνογλου, Θεσσαλονίκη 1998, σ.367-386.
Ο κύριος Φογκ πάει διακοπές
Είπε κάποτε ο κύριος Φογκ
να πάει διακοπές.
- Βαθιά μέσα σε μια πολυθρόνα
έχω μπροστά μου μια θάλασσα
σκέφτηκε αμέσως.
Πού να πηγαίνω τώρα σε άλλη
αφού είναι ίδια
όλ' η θάλασσα.
Εξάλλου εγώ δεν κολυμπώ
διότι δεν είμαι ψάρι.
- Βουνό λοιπόν
αναφώνησε ο κύριος Φογκ
και γύρισε
από την άλλη μεριά
την πολυθρόνα του.
Γ. Βαρβέρης
παράλληλο κείμενο για την Ιθάκη:
Η πόλις
Είπες· «Θα πάγω σ’ άλλη γη, θα πάγω σ’ άλλη θάλασσα.
Μια πόλις άλλη θα βρεθεί καλλίτερη από αυτή.
Κάθε προσπάθεια μου μια καταδίκη είναι γραφτή·
κ’ είν’ η καρδιά μου — σαν νεκρός — θαμένη.
Ο νους μου ως πότε μες στον μαρασμόν αυτόν θα μένει.
Όπου το μάτι μου γυρίσω, όπου κι αν δω
ερείπια μαύρα της ζωής μου βλέπω εδώ,
που τόσα χρόνια πέρασα και ρήμαξα και χάλασα.»
Καινούριους τόπους δεν θα βρεις, δεν θάβρεις άλλες θάλασσες.
Η πόλις θα σε ακολουθεί. Στους δρόμους θα γυρνάς
τους ίδιους. Και στες γειτονιές τες ίδιες θα γερνάς·
και μες στα ίδια σπίτια αυτά θ’ ασπρίζεις.
Πάντα στην πόλι αυτή θα φθάνεις. Για τα αλλού — μη ελπίζεις—
δεν έχει πλοίο για σε, δεν έχει οδό.
Έτσι που τη ζωή σου ρήμαξες εδώ
στην κώχη τούτη την μικρή, σ’ όλην την γη την χάλασες.
►Το ποίημα έχει τη μορφή διαλόγου:
στην πρώτη στροφή κάποιος (Α.) εκφράζει την απόφασή του να πάει «σ’ άλλη γη, σ’ άλλη θάλασσα» και στη δεύτερη κάποιος άλλος (Β.) του απαντά: «δεν θάβρεις άλλες θάλασσες...πάντα στην πόλι αυτή θα φτάνεις».
α]ποιος μπορεί να είναι ο Α. και ποιος ο Β. ;[ενδέχεται να είναι το ίδιο πρόσωπο;]
β]γιατί ο ένας επιθυμεί να φύγει και γιατί ο άλλος τον αποθαρρύνει ;
Σύντομος Βιογραφία του Ποιητού Kωνσταντίνου Kαβάφη (και του καθενός μας – άλλωστε)
...δεν έχει πλοίο για σε, δεν έχει οδό.
K. KABAΦH H πόλις
νταλγκαδιασμένος και βαρύς
γυρνάει τα στενορρύμια
της πολιτείας της άχαρης
που τρώει τα σωθικά του
σ' αυτήν εδώ γεννήθηκε
σ' αυτή θε ν' αποθάνη
εδώ πίκρες τον πότισαν κρουνηδόν
εδώ τον βασανίσαν
μόνος του
πίστεψε - φορές -
πως τη χαράν ευρήκε σπανίως
κάποτε θέλησε κι' αυτός
κάπου μακρυά να φύγη
μα εκατέβη στο γιαλό
και δεν είχε καράβι
Νίκος Εγγονόπουλος
Ιθάκη , Πόλις ... τι απομένει;
Απολείπειν ο θεός Aντώνιον
Σαν έξαφνα, ώρα μεσάνυχτ’, ακουσθεί
αόρατος θίασος να περνά
με μουσικές εξαίσιες, με φωνές—
την τύχη σου που ενδίδει πια, τα έργα σου
που απέτυχαν, τα σχέδια της ζωής σου
που βγήκαν όλα πλάνες, μη ανωφέλετα θρηνήσεις.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
αποχαιρέτα την, την Aλεξάνδρεια που φεύγει.
Προ πάντων να μη γελασθείς, μην πεις πως ήταν
μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλι,
πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο,
κι άκουσε με συγκίνησιν, αλλ’ όχι
με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα,
ως τελευταία απόλαυσι τους ήχους,
τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου,
κι αποχαιρέτα την, την Aλεξάνδρεια που χάνεις.
υστερόγραφο
[ανορθόδοξο βιογραφικό σημείωμα του Κ.Π.Καβάφη]
από το περιοδικό ''η λέξη'' [174, Μάρτ.-Απρ. 2003]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου